چرا جنگ پس از فتح "خرمشهر" ادامه پیدا کرد؟

سرویس سیاسی خرداد: سوم خرداد یادآور روزی بزرگ است روزی که پس از مدت ها اشغال خاک میهن توسط دشمن بعثی عراقی نظامیان ایرانی توانستند خرمشهر را بازپس گیرند. فتح خرمشهر نقطه عطفی در تاریخ دفاع مقدس هشت ساله ایران بود.

به گزارش خرداد، با این حال، از آن زمان تاکنون بحث هایی در این باره مطرح شده اند که چرا جنگ ادامه یافت؟ آیا امکان آتش بس در همان زمان در حالی که دو سال از جنگ گذشته بود وجود داشت یا آن که ادامه جنگ امری ضروری بود؟ 

این پرسش کلیدی با پاسخ های متفاوتی همراه بوده است. 

مخالفان ادامه جنگ: آنان استدلال می کنند که کشورهای عربی منطقه با محوریت عربستان سعودی راه حل هایی را برای پایان دادن به جنگ پیشنهاد کردند که از جمله آن ها می توان به تشکیل صندوق مشترکی برای پرداخت خسارت به ایران و عراق و آغاز بازسازی های به زعم آنان لحاظ شده در این طرح اشاره کرد. 

 آنتونی کردزمن، تحلیلگر نظامی در پژوهش مشهور خود (درس‌های نبرد ایران و عراق) با اشاره به پیروزی‌های ایران پس از فتح خرمشهر، می‌نویسد، در سایهٔ این اتفاقات، صدام با پیشنهاد برقراری صلح و اعلام آتش‌بس یک‌طرفه برای اعزام نیرو‌هایش به جنوب لبنان در جهت مقابله با حمله ارتش اسراییل، توانست همراهی برخی کشور‌ها را بدست آورد.او مدعی شده که این ایران بود که پیشنهاد را رد کرد. 

در نتیجه، مخالفان ادامه جنگ ادعا می کنند که ایران می توانست با دریافت غرامت به جنگ پایان دهد. 

مدافعان ادامه جنگ: مقام معظم رهبری در نیمه سال 60 خورشیدی ضمن دفاع از تداوم جنگ فرمودند:" ما تا وقتى که در پشت مرزهاى خودمان مى‌جنگیدیم که روشن بود داشتیم دفاع مى‌کردیم از خاک خودمان. آن وقتى هم که وارد خاک عراق شدیم، باز به دنباله‌ى همین مسأله است. ما مجازات متجاوز و گوشمال دادن به متجاوز را یکى از هدف‌هاى ادامه‌ى جنگ ذکر کردیم و همین هم هست". این استدلال را می توان چکیده استدلالی دانست که تمام مدافعان تداوم جنگ مطرح می کنند. ایشان هم چنین در تیرماه سال 61 فرمودند:" به مردم باید گفته شود که با فتح خرمشهر و حتی فتح دیگر شهرها، جنگ تمام نخواهد شد، زیرا تا زمانی که متجاوز تنبیه نشده است، مبارزه ادامه خواهد داشت".

در این میان اما سیاستمداران و فرماندهان نظامی آن زمان هر یک نظرات خود را بیان کرده اند. برای مثال، سردار "محسن رضایی" فرمانده وقت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی گفته بود:" امام می‌گفت ما جنگ را تا رفع فتنه ادامه می‌دهیم... یک گزینه این بود که ایران با استراتژی نظامی تا سقوط صدام حرکت کند که یا به سقوط صدام منجر می‌شد یا دستیابی به یک پیروزی بزرگ. در حقیقت این گزینه (سقوط صدام) پس از آزادسازی خرمشهر پیش روی ایران بود". 

او هم چنین اشاره کرده بود که هیچ پیشنهاد صلحی تا چهار سال پس از آزادی خرمشهر به ایران ارائه نشد و فقط چند طرح آتش بس ارائه شد که اگر ایران قبول می کرد از دید او جنگ تا 50 سال به طول می انجامید. 

آیت الله هاشمی رفسنجانی رییس وقت مجلس نیز درباره وضعیت جنگ پس از فتح خرمشهر گفته است:" وقتی امام از من خواستند فرمانده جنگ بشوم من رفتم خدمتشان و گفتم که من نظرم این است که ما یک پیروزی مهمی در داخل خاک عراق به دست بیاوریم و آنجا را گروگان بگیریم و جنگ تمام بشود و ما بگوییم تا حقوق ما را نپرداخته‌اند ما همین‌جا می‌مانیم". آیت الله هاشمی هم همانند سایر مقام های  عالی کشور در آن زمان اشاره کرده است که پس از فتح خرمشهر این شایعه مطرح شده بود که قرار است به ایران غرامت پرداخت شود. ایشان در این باره می گوید:" وقتی خرمشهر فتح شد، شایعاتی در مورد پیغام صلح یا دادن پول در کشور مطرح بود، ولی ما که مسئول بودیم، می‌دانستیم این شایعات دروغ است". 

ایشان هم چنین به تازگی اشاره کرده اند که نظر مخالف حضرت امام (ره) سبب شد تا نیروهای نظامی ایران وارد مناطق عمده خاک عراق نشود و در این باره افزوده است:" پس از انجام عملیات «الی بیت‌المقدس» و آزادسازی خرمشهر ما می‌توانستیم عراق را با توجه به توانی که داشتیم و شرایط نابسامان ارتش این کشور، بگیریم اما امام(ره) اجازه ندادند.امام (ره) نه با توقف جنگ موافقت کردند نه با حضور نظامی ما در خاک عراق. و می‌گفتند برای ادامه جنگ به جایی بروید که مردم نیستند،از همین رو عملیات‌هایی همچون «خیبر» و فتح «فاو» نیز در جاهایی که مردم عراقی حضور نداشتند،انجام شد چرا که امام می‌دانستند مردم همواره هنگامی که کشوری به کشورشان حمله کند از عراق دفاع خواهند کرد. ما در دنیا به عنوان مظلوم شناخته شدیم در حالی که آن زمان ما را جنگ‌طلب می‌نامیدند. آن زمان اگرچه 12 میلیون دلار به دلیل واردات کالاهای ضروری بدهی داشتیم اما یک میلیون دلار نیز پول در اختیار داشتیم.ایران کشورش را ساخت اما عراق همچنان درگیر جنگ است". 

"علی اکبر ولایتی" وزیر خارجه وقت نیز در این باره اظهارنظر کرده و گفته است:" نفر اول آقای حبیب شاطی، دبیرکل کنفرانس اسلامی بود که برای مذاکره آمد، یک رقمی را ایشان گفت و ما هم یک رقمی را مطرح کردیم، قرار شد تا ایشان جواب بیاورند، ولی دیگر خبری نشد. نفر دوم، معاون وزیر خارجه هند بود که تلاش زیادی کرد و با ایشان هم روی رقم بحث کردیم، ولی رفت و خبری نشد". 

از سوی دیگر مدافعان تداوم جنگ می گویند که در آن زمان دشمن بعثی در شلمچه کماکان حضور داشت و این شهر مورد تهدید بود و یک دلیل دیگر ادامه جنگ همین موضوع بود. در نهایت نیز استدلال های مدافعان تداوم جنگ بر مخالفان غلبه کرد و نبرد تا سال های بعد ادامه یافت.